Khủng hoảng tiền tệ Ấn Độ - Đoạn kết buồn cho phép màu châu Á

Khủng hoảng tiền tệ Ấn Độ - Đoạn kết buồn cho phép màu châu Á

Tháng 7/1991, Moanmohan Signh, Bộ trưởng Bộ tài chính mới được bổ nhiệm của Ấn Độ triệu tập các công chức dân sự cao cấp của các bộ liên quan đến kinh tế của đất nước đến một hội nghị bất thường để truyền đi một thông điệp quan trọng – tái cấu trúc nền kinh tế. Đó thực sự là một canh bạc mạo hiểm với nền kinh tế Ấn Độ khi vào thời điểm đó, đất nước này đang phải đối mặt với cuộc khủng hoảng tồi tệ nhất của mình với tư cách là một quốc gia độc lập. Với nguồn dự trữ ngoại hối thảm hại 1.2 tỷ USD, chỉ đủ để chi trả nợ nần và nhập khẩu hàng hóa trong hai tuần, khả năng Ấn Độ không thể thanh toán hàng núi nợ quốc tế là điều nhiều khả năng có thể xảy ra.

Cuộc họp đó chỉ là một trong những chuỗi sự kiện dồn dập trong mùa hè ngột ngạt năm 1991 làm thay đổi đường hướng tương lai của Ấn Độ. Quyết tâm trầm lặng nhưng sắt đá của Signh đã dẫn dắt Ấn Độ không những vượt qua cuộc khủng hoảng tài chính mà còn đi tới con đường của phép màu. Ông bắt tay vào một chương trình cải cách kinh tế mang tính cách mạng được xếp vào hàng có ảnh hưởng nhất vào thời kỳ đó, có lẽ chỉ sau cuộc cải cách của Đặng Tiểu Bình. Cũng giống như trung Quốc, cuộc cải cách của Signh đã chấm dứt sự cô lập của nền kinh tế Trung Quốc và lần đầu tiên đưa nước này đi theo con đường toàn cầu hóa. Ông mở cửa các thị trường tài chính, cởi trói khu vực tư nhân, chào đón các doanh nghiệp nước ngoài và giải phóng tinh thần kinh doanh của Ấn Độ.

Tốc độ tăng trưởng kinh tế Ấn Độ trước và sau cải cách

Những phép nàu này đã đưa kinh tế Ấn Độ sang một trang sử mới, Kamal Nath, một Bộ trưởng thương mại và công nghiệp Ấn Độ đã phải thốt lên rằng “thời hiện đại của Ấn Độ bắt đầu từ năm 1991”. Moanmohan Signh trong diễn văn trước Quốc hội vào ngày 24/07/1991 đã phát biểu một câu mà sau này trở thành biểu tượng cho lòng tự hào Ấn Độ “Hãy để thế giới lắng nghe thật to, thật rõ điều này. Ấn Độ giờ đã hoàn toàn thức giấc.”

Mười hai năm sau mùa hè lịch sử ấy, có vẻ Phép màu Ấn Độ đang gặp phải những vấn đề tương tự như mùa hè năm 1991 nhưng với một quy mô lớn  hơn rất nhiều. Trong những ngày gần đây, Moanmohan Signh – giờ đã là thủ tướng Ấn Độ, vẫn với chiếc khăn xếp màu xanh da trời trở thành đặc trưng riêng của mình đã phải thừa nhận rằng Ấn Độ đang đứng trước một cuộc khủng hoảng tiền tệ thực sự. Có lẽ Signh sẽ chẳng bao giờ đạt được những chiến tích vinh quang như mùa hè năm 1991 nữa và phải chăng Phép màu đang dần vụt tắt.

Thâm hụt kép kéo dài – Căn nguyên của khủng hoảng tiền tệ?

Có thể thấy rất rõ ràng rằng hai vấn đề cơ bản mà Ấn Độ phải đối mặt trong cuốt những năm qua đó là tình trạng “thâm hụt kép” khi cán cân tài khoản vãng lai lẫn ngân sách đều bị thâm hụt nghiêm trọng kéo dài.

Cán cân tài khoản vãng lai/GDP của Ấn Độ 1990-2013

Thâm hụt ngân sách/GDP Ấn Độ 1990-2013

Một vấn đề đặt ra là Thâm hụt Ngân sách có tác động tích cực hay tiêu cực  đến nền kinh tế. Rõ ràng chúng ta thông thường ủng hộ quan điểm Thâm hụt sẽ gây  ra tác động tiêu cực. Nhưng thực tế không hẳn là như vậy, khi Thâm hụt Ngân sách  là do chi đầu tư phát triển, Nhà nước dựa vào nhiều nguồn vốn nước ngoài như ODA, FDI để đáp ứng đủ nhu cầu chi tiêu thì trạng thái thâm hụt đó là tốt, vì đó là  động thái chủ động của Chính phủ dựa vào nguồn lực bên ngoài để phát triển kinh  tế nước nhà. Ngược lại, nếu Thâm hụt Ngân sách là do không đáp ứng đủ nhu cầu  chi thường xuyên, hoặc chi đầu tư vào những dự án không hiệu quả gây lãng phí nguồn lực quốc gia thì trạng thái này không tốt, kết quả là Chính phủ phải đi vay nợ nước ngoài, từ đó làm gia tăng gánh nặng nợ nước ngoài và không có nguồn thu trong tương lai để trang trải cho khoản nợ này.

Về phía Tài khoản vãng lai, nếu xét một cách tổng quát thì Tài khoản vãng lai bao gồm xuất khẩu, nhập khẩu, thu nhập yếu tố ròng từ nước ngoài và chuyển nhượng ròng. Nhưng phần lớn Thâm hụt Tài khoản vãng lai là do thâm hụt thương  mại gây ra, tình trạng này xuất hiện khi xuất khẩu bé hơn nhập khẩu. Vậy vấn đề Thâm hụt Tài khoản vãng lai là tốt hay là xấu? Câu trả lời là tùy thuộc vào tình hình kinh tế vĩ mô, cũng như phụ thuộc vào tình hình tài khoản vốn. Có một điểm cần nhấn mạnh là bản thân việc Thâm hụt Tài khoản vãng lai  về nguyên tắc là không tốt và cũng không xấu. Để đưa ra một nhận xét về mức độ Thâm hụt Tài khoản vãng lai của một quốc gia, chúng ta cần phải xem xét từng trường hợp cụ thể, không thể chỉ nhìn vào con số thâm hụt/thặng dư thương mại (hay thâm hụt/thặng dư Tài khoản vãng lai) để rồi cho rằng thâm hụt đó là xấu hay là tốt.

Cán cân thương mại của Ấn Độ 1990-2013

Tốc độ tăng trưởng GDP Ấn Độ 2007-2013

Trong trường hợp của Ấn Độ, có thể nói thâm hụt kép là một tín hiệu xấu cho nền kinh tế hơn 1.2 tỷ dân này. Cụ thể, trong thâm hụt cán cân tài khoản vãng lai, thâm hụt cán cân thương mại chiếm một phần rất lớn. Thâm hụt cán cân thương mại của Ấn Độ chủ yếu xuất phát từ thâm hụt với đối tác Trung Quốc và việc nhập khẩu vàng với khối lượng lớn phục vụ nhu cầu vàng dường như là vô tận ở đất nước này. Mặt khác, trong những năm sau khủng hoảng, nền kinh tế châu Âu và Mỹ xấu đi khiến xuất khẩu của Ấn Độ gặp nhiều khó khăn. Chính sách tài khóa cũng không mang lại hiệu quả khi vừa xảy ra tình trạng thâm hụt, vừa lạm phát trong khi đó tốc độ tăng trưởng GDP trong những năm gần đây giảm xuống rõ rệt.

Sự thâm hụt kép dài của Ấn Độ là một trong những nguyên nhân chính gây áp lực lên dự trữ ngoại hối và tỷ giá. Với sự thâm hụt kéo dài, sức khỏe của hệ thống tài chính Ấn Độ, đặc biệt là hệ thống tiền tệ bị đe dọa nghiêm trọng và trở nên mong manh hơn trước những biến động vĩ mô thế giới.

NDF – Vũ khí cho cuộc tấn công tiền tệ đã được chuẩn bị từ trước

Non – Delivery Forward Contracts (NDF) – Hợp đồng kỳ hạn không giao nhận là một công cụ phái sinh thường được các quỹ đầu cơ sử dụng để tấn công tiền tệ. Chúng ta đều biết rằng NDF là một sản phẩm phái sinh và bản chất của nó là đầu cơ trên biến động giá chứ không phải giao dịch vật chất thực tế. Với một hành động mua đồng USD kỳ hạn , các quỹ đầu cơ đã làm một tác động tương đương với việc bán khống đồng nội tệ trong tương lai (ngày NDF đáo hạn) với một mức giá cố định đã được định trước. Khi đó các ngân hàng thương mại và các định chế tài chính rơi vào vị thế bán USD kỳ hạn. Trong điều kiện bình thường, nghiệp vụ này chỉ là một nghiệp vụ ngoại hối đơn thuần nhưng khi số lượng NDF tăng lên đủ lớn sẽ tạo ra sự thiếu hụt đồng USD trên thị trường gây áp lực lên tỷ giá hối đoái. Điều tệ hại hơn là điều này có thể gây ra hiệu ứng bầy đàn khi nhà đàu tư lo ngại việc đồng đô đột ngột tăng giá sẽ làm cho đồng  nội tế mất giá nhanh, họ cũng sẽ đi mua đồng USD trên thị trường làm tỷ giá giao ngay ngày càng tăng cao. Trong một nền kinh tế có mức lạm phát tăng dần và thâm hụt kéo dài như Ấn Độ, hiệu ứng này sẽ rất mạnh mẽ khi từ lâu, lòng tin của người dân vào đồng USD đã dần mất đi. Hệ quả cuối cùng khi NDF đáo hạn đó là giá đô giao ngay đã cao hơn tỷ giá kỳ hạn rất nhiều, các quỹ đầu cơ mua được giá kỳ hạn thấp và bán được với gia giao ngay rất cao. Đó là nguồn lợi nhuận khổng lồ cho các quỹ đầu cơ tấn công tiền tệ. NDF là một thj trường ngoài tầm kiểm soát của ngân hàng Trung Ương Ấn Độ (RBI) do nước này chủ trương đi theo một thị trường tự do, theo thống kê của RBI, trong những ngày gần đây, lượng giao dịch NDF đã chiếm đến hơn 60% tổng giao dịch trên thị trường tiền tệ. Trả lời trên các phương tiện truyền thông, thống đốc RBI  D Subbarao đã phải thốt lên rằng: “nếu không có NDF, thị trường tài chính sẽ tốt đẹp hơn, nhưng hiển nhiên, chúng ta không thể dẹp bỏ nó”.

Khối lượng và giá giao dịch NDF đáo hạn cuối tháng 8

Khối lượng và giá giao dịch NDF đáo hạn cuối tháng 9

Có hai điểm then chốt cho sự thành công của một chiến lược tấn công bằng NDF đó là (1) số lượng hợp đồng kinh NDF phải đủ lớn (2) mức chịu đựng của nền kinh tế và ngân hàng Trung Ương. Với điều kiện thứ (1), khi tấn công bằng NDF, do đó là một công cụ phái sinh có đòn bẩy rất cao, nhà đầu cơ chỉ cần ký quỹ một khoản tiền nhỏ để giao dịch hợp đồng có giá trị lớn hơn hơn rất nhiều so với khoản tiền ký quỹ. Rõ ràng NDF là một công cụ không thể tuyệt vời hơn, một vũ khí thực sự để tiến hành tấn công tiền tệ. Với khối lượng giao dịch đột biến trong những ngày gần đây, chúng tôi tin rằng, Ấn Độ đang đứng trước một cuộc tấn công tiền tệ quy mô lớn. Với điều kiện thứ (2) như đã phân tích ở trên, do thâm hụt kép kép dài, hệ thống tài chính của Ấn Độ trở nên mong manh hơn bao giờ hết, đặc biệt khi FED có dấu hiệu thắt chặt tiền tệ, dòng vốn ngoại rút khỏi thị trường tài chính Ấn Độ khiến sự khan hiếm đồng USD được đẩy lên cao hơn nữa. Hệ thống tài chính suy yếu, thâm hụt kép, sự thắt chặt của FED và sự tấn công của giới đầu cơ khiến chuyện gì đến rồi sẽ phải đến. Bất chấp những nỗ lực của chính phủ Ấn Độ, tỷ giá đã và đang tăng chóng mặt, với số lượng hợp đồng NDF chưa tất toán là rất lớn, đây là một thử thách không nhỏ với các nhà hoạc định vĩ mô của Ấn Độ. Còn với các nhà đầu cơ: “sự cùng quẫn của con người, đó là cơ hội của chúa”.

Diễn biến tỷ giá USD/IDR

 

Số lượng hợp đồng chưa tất toán

Bị đẩy vào thế khó – Cần thêm sự đổi mới để phát triển

Có vẻ như ở hiện tại, mọi thứ đều quay lưng lại với Ấn Độ. Niềm tin của nhân dân và nhà đầu tư đang mất dần do thâm hụt kép ngày càng nặng nề, chính phủ cũng khó có thể đẩy lãi suất lên cao để làm giảm áp lực tỷ giá do điều này có thể ảnh hưởng xấu đến nền kinh tế Ấn Độ vốn đã tăng trưởng chậm lại trong những năm gần đây. FED có khả năng thu hẹp chính sách tiền tệ vào cuối năm sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến sựu tăng trưởng kinh tế trên thế giới và có thể làm dòng vốn rút dần ra khỏi Ấn Độ. Cuộc bầu cử tháng Năm 2014 là một rào cản lớn cho những thay đổi trong chính sách vĩ mô. Tất cả tạo nên một bài toán khó cho nền kinh tế Ấn Độ.

Trong những ngày qua, một trong những biện pháp được RBI thông qua để giảm áp lực tỷ giá là tăng thuế và hạn chế nhập khẩu vàng. Biện pháp hành chính này trong ngắn hạn có thể làm giảm áp lực cho tỷ giá nhưng về dài hạn, nó sẽ làm bóp méo hệ thống tài chính và quan trọng hơn, nó sẽ làm thay đổi cách nhìn của thế giới về Ấn Độ khi đất nước này luôn tuyên bố mở của và đi theo thị trường tự do. Ở đây, trong phạm vi bài viết chúng tôi sẽ không phân tích sâu vào những lựa chọn của RBI, tuy nhiên theo quan điểm của chúng tôi, các biện pháp kiểm soát vốn trong ngắn hạn sẽ không đem lại hiệu quả và điều quan trọng nhất với Ấn Độ lúc này là lấy lại niềm tin, niềm tin của dân chúng, của nhà đầu tư và từ các tổ chức đầu tư nước ngoài.

Mùa hè 12 năm trước, có một người đàn ông với chiếc khăn xếp màu xanh da trời, với sự cứng rắn của mình đã đưa Ấn Độ ra khỏi khủng hoảng và tuyên bố dõng dạc với thế giới rằng: “Hãy để thế giới lắng nghe thật to, thật rõ điều này. Ấn Độ giờ đã hoàn toàn thức giấc. Chúng tôi đã thắng thế, chúng tôi sẽ vượt qua” Mười hai năm sau, Ấn Độ lại một lần nữa đối mặt với những vấn đề tương tự như màu hè năm 1991, người ần ông ấy đã già đi và như Das Gurcharan đã viết trong tác phẩm “Ấn Độ được cởi trói”, Sighn giờ đây có lẽ “là một người của sự chính trực vĩ đại’ nhưng “không phải là một nhà cải cách nồng nhiệt”. Có lẽ Signh sẽ không bao giờ gặt hái được những thành công như ông đã từng đạt được như trong mùa hè năm 1991, tuy nhiên tư tưởng và con đường ông vạch ra cho Ấn Độ sẽ luôn còn mãi. Con đường ấy sẽ vẫn phải và vẫn nên được bước tiếp, nhưng với một tinh thần mới, cách nghĩ mới và có lẽ điều này sẽ chỉ xảy ra sau tháng 5/2014.

Tài liệu tham khảo

1.      Das Gurcharan. Ấn Độ được cởi trói. London profile book (2002).

2.      Michael Schuman. The Miracle.

3.      Nguyễn Khắc Quốc Bảo. Nguy cơ tấn công tiền tệ ở Việt Nam (2009).

4.      Dữ liệu về phái sinh tại http://www.nseindia.com